تزریق عضلانی — راهنمای تصویری و محل تزریق

بدن انسان سیستمی پیچیده از میلیاردها سلول متفات و بقای آن وابسته به عملکرد هماهنگ و صحیح این سلول‌ها است. به همین دلیل انسان همواره در جستجوی راه‌های جدید برای درمان بیماری‌ها بوده است. استفاده از داروهای شیمیایی یکی از قدیمی‌ترین روش‌هایی است که از سالیان بسیار دور برای درمان بیماری‌ها استفاده شده است. سال‌ها بعد، ترکیبات زیستی به این راه‌های درمانی اضافه شدند و تزریق یکی از روش‌های انتقال این داروها به بدن بیمار است. تزریق عضلانی (ماهیچه) روشی است که دارو را به‌وسیله سوزن و سرنگ که بافت‌های ماهیچه اسکلتی منتقل می‌کند. در این مطلب نحوه تزریق عضلانی و محل دقیق تزریق را توضیح می‌دهیم.

تزریق عضلانی چیست ؟

عضله یا ماهیچه اسکلتی بافتی با مویرگ‌های خونی فراوان و از دهه ۶۰ میلادی یکی از محل‌های تزریق داروها است. فیبرهای ماهیچه‌های این بافت امکان ذخیره دارو برای مدتی طولانی‌تر از بافت زیرجلدی را فراهم می‌کند و تراکم بالای مویرگ‌های آن سبب می‌شود داروی تزریقی سریع‌‌تر از روش زیرجلدی و داخل جلدی جذب جریان خون شود. به علاوه از این روش می‌توان برای انتقال داروهای پروتئینی و هورمون‌هایی که به آنزیم‌های گوارشی حساس هستند، بهره برد.

محل تزریق عضلانی کجاست ؟

عضله دلتوئید بازو، عضله کناری ران (وستاس لترال)، عضله پهلو و بخش‌های بالایی عضله سرینی بهترین قسمت‌های بدن برای تزریق عضلانی هستند.

نحوه تزریق عضلانی

اولین مرحله هر تزریق ضدعفونی کردن محل تزریق به‌وسیله پنبه و الکل است. این کار از ورود باکتری‌های احتمالی در پوست به بخش‌های داخلی بدن جلوگیری می‌کند. در ادامه برای برداشتن حجم مورد نیاز داره، سوزن (شماره ۲۲ تا ۲۵) را از ناحیه پلاستیکی وارد ویال (شیشه نگهداری دارو) می‌کنیم. توجه به آلوده نشدن سوزن سرنگ در تمام مراحل تزریق نکته بسیار حیاتی است. پس از برداشت حجم مشخص دارو بر اساس نیاز بیمار (با استفاده از خطوط مدرج سرنگ) با ضربه زدن به محفظه سرنگ حباب‌های هوایی که ممکن است در مراحل کشیدن دارو ایجاد شود را از بین می‌بریم.

پس از خشک شدن پوست الکل زده شده، از دو روش می‌توان تزریق را انجام داد که در هر دو روش زاویه تزریق ۹۰ درجه است.

• در روش اول سوزن سریع شبیه پرتاپ دارت وارد ناحیه تزریق می‌شود. پس از ورود سوزن به پوست با یک دست محفظه سرنگ را در محل تزریق نگه می‌داریم تا از حرکت سوزن در پوست و آسیب بافت فرد جلوگیری شود. از دست دیگر برای فشار پیستون و خارج کردن محلول تزریق استفاده می‌کنیم. پس از تخلیه کامل دارو سوزن را در همان زاویه ۹۰ درجه و به آرامی از بافت خارج می‌کنیم. پس از خارج کردن سوزن مقداری گاز استریل روی محل تزریق قرار داده و محل تزریق را به آرامی فشار می‌دهیم.
  

  

• برای اطمینان از ورود سوزن به بافت ماهیچه‌ای می‌توان از روش Z استفاده کرد. در این روش با قرار دادن دست روی بافت محل تزریق و فشار آن به یک طرف، آرایش بافت‌ها در محل تزریق شبیه حرف Z انگلیسی می‌شود. سپس از سوزن با زاویه ۹۰ درجه نسبت به پوست وارد بدن شده و دارو تخلیه خواهد شد. مراحل بعدی این روش تزریق شبیه روش اول است.

جدول زیر اندازه سوزن و حجم مناسب تزریق در کودکان و بزرگسالان را نشان می‌دهد.

چه داروهایی به عضله تزریق می شود ؟

از روش تزریق عضلانی می‌توان برای تجویز داروهای پیشگیری و داروهای درمانی استفاده کرد. آنتی‌بیوتیک‌ها (پنی‌سیلین و استرپتومایسین)، ترکیبات زیستی (واکسن، آنتی‌بادی و توکسوئید) و هورمون‌ها (تستسترون و مدروکسی‌پروژسترون) را با این روش تزریق می‌کنیم. به علاوه تزریق عضلانی بهترین روش تزریق داروهای لیپیدی یا بر پایه روغن ازجمله هورمون‌های استروئیدی، آمینواسیدهای هیدروفوب و ویتامین‌ها (D و B کمپلکس) است. از آن‌جا که بافت عضلانی هیدروفوب یا آبدوست است، داروهای محلول در چربی در سیتوپلاسم یا ماتریکس خارج سلولی آن حل نمی‌شود و تمام دارو را به مویرگ‌های خونی منتقل می‌کند. اما تزریق زیرجلدی این داروها سبب می‌شود بخشی از آن در وزیکول‌های چربی ذخیره شده در سیتوپلاسم سلول‌ها حل شود و دوز انتقال یافته به بافت‌های دیگر کاهش یابد.

متاکاربامول یکی دیگر از داروهای تسکین درد و اسپاسم عضله است که به روش عضلانی یا وریدی توسط فرد متخصص تزریق می‌شود.

تزریق عضلانی دگزامتازون

دگزامتازون یکی از داروهای کنترل واکنش‌های حساسیت است. از این دارو برای درمان و مدیریت انواع بیماری‌ها و اختلال‌های بدن ازجمله ادم، بیماری‌های لوله گوارش، برخی انواع آرتروز، کورتیکواستروسید پایین و شوک‌های فیزیولوژیک بهره برده می‌شود. دگزامتازون با ایجاد تغییر در سیستم ایمنی بدن تورم و قرمزی حاصل از واکنش‌های التهابی را از بین می‌برد. این دارو به شکل پودری جامد برای تزریق تولید و قبل از تزریق در محلول نرمال سالین حل می‌شود. این دارو را می‌توان بر اساس دوز مورد نیاز بیمار به‌وسیله تزریق وریدی (وریدهای سطح پوست) یا عضلانی (عضله بازو، لگن و ران) تجویز کرد.

عوارض جانبی تزریق عضلانی چیست ؟

درد، تورم و سوزش خفیف علائم معمولی است که ممکن است پس از تزریق عضلانی در بیمار ایجاد شود. اما برخی علائم ممکن است به دلیل حساسیت دارویی یا درست انجام نشدن فرایند تزریق ایجاد شود.

• درد شدید محل تزریق
• بی‌حسی یا سوزش
• قرمزی، تورم و گرم شدن شدیی محل تزریق
• آبسه، ترشح مایع یا عفونت از محل تزریق
• خونریزی طولانی
• ورم صورت یا دشواری تنفس

تفاوت تزریق عضلانی و وریدی

یکی از مزیت‌های روش‌های تزریقی نسبت به سایر روش‌های تجویز دارو کاهش هدررفت دارو است. در نتیجه می‌توان با تجویز دوز کمتر دارو به اثر مشابه روش‌های خوراکی رسید. اما این ویژگی در روش‌های مختلف دارو متفاوت است. در تزریق وریدی ۱۰۰٪ دوز تزریقی دارو مستقیم وارد جریان خون می‌شود. اما در تزریق ماهیچه‌ای دارو باید ابتدا وارد مویرگ‌های این بافت و سپس به بافت‌های دیگر منتقل شود. در نتیجه ممکن است بخشی از دارو در بافت باقی بماند.

به علاوه جذب دارو به‌وسیله بافت‌های عمقی در روش تزریق وریدی نسبت به تمام روش‌های تزریقی بیشتر است. به همین دلیل در بسیاری از شرایط اورژانسی که دارو باید اثر بر کل سیستم بدن داشته باشد از تزریق وریدی استفاده می‌شود. اما در تزریق عضلانی دارو برای مدتی در بافت باقی می‌ماند و آهسته‌تر وارد جریان خون و بافت‌های عمقی خواهد شد. به همین دلیل نوع دارو در انتخاب روش تزریق بسیار مهم است. برای مثال تزریق وریدی مورفین منجر به سرعت یافتن شروع واکنش‌های تسکین درد، کاهش ناگهانی فشار خون، احساس تهوع و استفراغ بیمار خواهد شد. یا تزریق وردیدی پنی‌سیلین منجر به توده‌ای شدن این ترکیب در خون، گرفتگی مقطعی رگ و کاهش جذب دارو خواهد شد.