چطور با بی‌ادبی و بددهنی کودکان مقابله کنیم؟

شیرین‌ترین پدیده در تربیت، زبان باز کردن کودک است؛ زمانی که برای اولین بار کلمه مامان را به شکلی دست و پا شکسته بر زبان جاری می‌کند یا وقتی که تلاش می‌کند هر صدایی را که در محیط می‌شنود به شکل آواهای درهم برهم به شما تحویل دهد. هیچ پدیده‌ای در جهان نمی‌تواند با این شیرین‌ترین پدیده به رقابت برخیزد. اما همین شیرین‌ترین پدیده بعد از دو سال می‌تواند تبدیل به فاجعه‌ترین و دردناک‌ترین اتفاق در زندگی والدین شود؛ آن ‌هم زمانی که کودک تصمیم می‌گیرد، لیستی از حرف‌ها و کلمات رکیک و نامناسب را تجربه کند و آن‌ها را به فرهنگ لغت خود اضافه نماید.

اتفاقی که کافی است تنها یکبار در یک مهمانی تکرار شود تا والدین احساس شرم و ناراحتی را به معنای واقعی کلمه تجربه کنند. اما بگذارید خیالتان را راحت کنیم. فحاشی کردن و بددهنی کودکان پدیده‌ای کاملا شایع است. تقریبا هیچ کودکی پای در این دنیا نمی‌گذارد مگر اینکه لذت یکبار فحاشی کردن را بچشد. قطعا خود شما هم روزی کودک بوده‌اید و لذت گفتن کلمات رکیک را حداقل برای یک بار هم که شده چشیده‌اید. پدیده فحاشی کردن را می‌توان تقریبا بخشی از فرآیند تربیت دانست که خود به خود اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند با درایت و مدیریت والدین زنجیره این رفتار نامطلوب قطع شود. تنها تفاوتی که میان کودکان وجود دارد، در شدت، مدت و فراوانی فحاشی کردن مشهود است. اولین گام برای مقابله با بددهنی و فحاشی کودکان، شناخت علل این رفتار نامطلوب است. در ادامه با ما همراه باشید تا با دلایل فحاشی کردن و بددهنی کودکان کاملا آشنا شوید.

 از دلایل فحش دادن و بددهنی کودکان می‌توان به نیاز به جلب توجه، تقلید کردن و فحاشی به‌عنوان راهی برای ابراز هیجانات اشاره کرد.

 

ریشه و دلایل فحش دادن و بددهنی بچه‌ها چیست؟

فحاشی کردن پدیده‌ای کاملا شایع است که حتی در بهترین مدارس پسرانه و دخترانه هم مشاهده شده است. برای فحاشی کردن و بددهنی کودکان دلایل مختلفی وجود دارد که می‌توان با شناسایی دلیل این رفتار در کودک خود، اقدامات مدیریتی بهتری را برای کاهش و از بین بردن این رفتار نامطلوب انجام داد. ما در ادامه به شرح کوتاهی از دلایل شایع بددهنی در کودکان می‌پردازیم.

•  تجربه زبان

ساده‌ترین و بدیهی‌ترین علت بددهنی کودکان کشف و تجربه زبان است. کودکان خردسال تمایل شدیدی به تجربه کردن انواع کلمات دارند. آن‌ها فارغ از اینکه درک درستی از معنای کلمات داشته باشند، صرفا با تکرار کردن و بر زبان آوردن کلمات به لذت غایی خود می‌رسند. از نظر زبان‌شناسی هم درک و تفسیر شناختی کودکان از کلمات بعد از درک آواشناسی اتفاق می‌افتد.

• جلب توجه

کودکان خردسال دائما به والدین این موضوع را یادآوری می‌کنند که قادرند شگفت‌انگیزترین کارها را انجام دهند تا توجه والدین را دریافت کنند. فحاشی کردن دقیقا یکی از همین کارهاست. کودکان با فحاشی کردن و بددهنی حق خود از توجه و محبتی را که از آن‌ها سلب کرده‌اید، بازپس می‌گیرند. یکی از روانشناسان و صاحبان نظریه معتقد است کودکان حاضر هستند تنبیه بدنی شوند، اما توجه و محبت را از والدین دریافت کنند.

•   فحاشی کردن راهی برای ابراز هیجانات

کودکان نیز مانند ما صاحب هیجانات و احساسات مختلفی هستند اما به دلیل محدود بودن واژگانی که در اختیار دارند، قادر به ابراز درست هیجانات نیستند. فحاشی کردن راهی است که می‌توانند از طریق آن هیجان خشم، ناراحتی، ناامیدی یا کلافگی خود را بیان کنند.

•   تلاش برای گفتن کلمه جدید

یکی از دلایل فحاشی کردن زمانی اتفاق می‌افتد که کودک تلاش می‌کند تا کلمه‌ای جدید را بر زبان جاری کند اما حاصل این تلاش و پشتکار بیان کلمه‌ای نادرست است که بی‌شباهت به واژه‌ای رکیک و زشت نیست.

•   تقلید

بندورا روشناس و نظریه‌پرداز بزرگ در حوزه شناختی معتقد است اکثر رفتارهای کودکان به کمک فرایند تقلید قابل توجیه است. یک فرمول ساده هم بیشتر وجود ندارد، کودک می‌بیند و تکرار می‌کند. کودک می‌شنود و تکرار می‌کند. این نوع تقلید به یادگیری مشاهده‌ای در نظریه بندورا معروف است. منبع تقلید هم می‌تواند هر کسی و هر چیزی باشد. از اعضای خانواده بگیرید تا دیدن یک کارتن و یا حتی شنیدن فحاشی کودکی در محله از پنجره آشپزخانه.

بیشتر بدانید: مقایسه آموزش در خانه با مدرسه

در برابر کودکی که فحش می‌دهد، چگونه باید رفتار کرد؟

اولین گام در کنترل و مدیریت کردن رفتار فحاشی و بددهنی کودکان شناسایی دلیل این رفتار در کودک خود است. والدین می‌توانند با شناسایی محرک‌های به وجود آورنده رفتار کودک، دلیل فحاشی را کشف کنند و راهکاری متناسب با آن علت، برای کاهش و حذف بددهنی کودک انتخاب نمایند.

•  راهکار مناسب برای تجربه زبان

همان‌طور که گفته شد در بیشتر مواقع کودک در حال تلاش برای گفتن کلمه‌ای جدید است که بیان کلمات رکیک و نامناسب به شکل اتفاقی و تصادفی بر زبان او جاری می‌شود. در این حالت بهترین ایده این است که والدین ضمن جلوگیری از بروز واکنش افراطی شبیه به خندیدن یا سرزنش کودک، او را به شکل تدریجی و در قالب اشکال مختلف نظیر نمایش یا قصه‌گویی با شکل درست تلفظ کلمه آشنا سازند.

•   راهکار مناسب برای جلب توجه

کودکان زمانی متوسل به رفتار نامناسب و نامطلوب می‌شوند که می‌دانند از راهی غیر این روش توجه پدر و مادر را دریافت نمی‌کنند. فحاشی و بددهنی کودکی که به دنبال جلب توجه اتفاق می‌افتد را یک هشدار بدانید. هشدار برای وقت و محبتی که از او دریغ کرده‌اید. بهترین راهکار برای مقابله با جلب توجه کودک می‌تواند فهرستی از موارد زیر باشد:

• گذراندن وقت ویژه با کودک: والدین خود را ملزم می‌کنند که هر روز در یک ساعت مشخص مدت زمان محدودی نظیر 10 تا 20 دقیقه را برای بازی کردن با کودک یا انجام یک فعالیت مفرح مشترک، اختصاص دهند.
• بی‌توجهی به رفتار نامطلوب کودک: زمانی که کودک مشغول فحاشی و بددهنی است، والدین با بی‌توجهی و نادیده گرفتن کامل رفتار کودک، از افزایش این رفتار جلوگیری می‌کنند.
• توجه به رفتارهای مثبت کودک: بی‌توجهی و نادیده گرفتن رفتار نامطلوب کودک زمانی جواب می‌دهد که والدین در کنار آن، رفتار مطلوب کودک نظیر مودبانه صحبت کردن را در او ببینند و مورد تشویق و تحسین خود قرار دهند.
•   مقابله با ابراز هیجان کودک

اگر کودکان فضایی برای ابراز هیجانات خود نداشته باشند، فحاشی و بددهنی را راهی برای تخلیه هیجانات خود خواهند دانست. بهترین راهکار برای مقابله با ابراز هیجان کودک چند گام ساده زیر خواهد بود:

1. والدین هیجانات کودک خود را شناسایی کنند.
2. کودک را در شناخت این هیجانات همراهی کنند.
3. با کمک خود کودک نامی صحیح و درست را برای هر کدام از هیجانات انتخاب کنند.
4. با کودک خود روش‌های سالم ابراز و تخلیه هیجانی را به شکل بازی، قصه یا نمایش کار کنند.

•   مقابله با تقلید کودک

همان‌طور که گفته شد بسیاری از رفتارهای کودکان جنبه تقلیدی دارد. ساده‌ترین راه این است که الگوی نامناسب کودک را در محیط شناسایی کنیم. در شرایطی که این الگو برنامه‌های تلویزیونی است، نظارت و کنترل خود را در مورد مشاهده این برنامه‌ها افزایش دهیم. گاهی اوقات هم الگوی نامناسب یک شخص خاص است. در این شرایط ما دو راه داریم؛ یا راه ارتباطی کودک با این الگوی نامناسب را از بین ببریم یا اگر قابل حذف نیست، خودمان الگوی مناسبی برای کودکان باشیم. کودکان بیشترین زمان را در خانه و با والدین سپری می‌کنند. پس شما به عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین الگوی زندگی کودک این قدرت را دارید که راهنمای مناسبی برای او در داشتن رفتار مطلوب باشید.

آیا تنبیه کودکی که بی‌ادبی می‌کند کار درستی است؟

بسیاری از والدین روش‌های انضباطی را با تنبیه بدنی اشتباه می‌گیرند و معتقدند تنبیه می‌تواند روشی بسیار موثر در تربیت صحیح کودک باشد. تنبیه به معنای ایجاد آزار و فشار جسمانی برای کودک نه تنها موثر نیست بلکه در بلندمدت پیامدهای بسیار جبران‌ناپذیری خواهد داشت.

افزایش پرخاشگری کودک، تثبیت رفتار نامطلوب در کودک، افت عملکرد شناختی کودک، کاهش کیفیت روابط والدین و فرزند و گرفتار شدن در دام مشکلات روانی نظیر اضطراب و افسردگی از مهم‌ترین پیامدها و عوارض تنبیه خشونت‌آمیز کودک است که هر ساله در لیستی از مدارس تهران یا شهرستان گزارش می‌شود.

تنبیه اما به معنای انضباط که منجر به افزایش مسئولیت‌پذیری کودک و اصلاح رفتار او می‌شود، می‌تواند به شکل کاملا محدود و سنجیده مورد استفاده والدین قرار گیرد. مرز بین انضباط و تنبیه مرزی به باریکی یک تار مو است که ما در ادامه تلاش می‌کنیم تا با ارائه مثال‌های گوناگون درک درستی از این دو مفهوم را در ذهن مخاطبین ایجاد کنیم.

اصلاح رفتار نامناسب کودک به کمک روش‌های انضباطی

در ادامه لیستی از اقدامات انضباطی هست که به کمک آن‌ها می‌توان رفتار نامناسب کودکان را بهتر کرد.

آموزش

در هنگام مواجهه با بدرفتاری کودک نظیر فحاشی و بددهنی، از اولین چیزی که باید اطمینان پیدا کرد، خزانه رفتاری و مهارتی کودکان است. گام اول ما در کاهش و حذف رفتار نامطلوب کودک استفاده از روش‌های آموزشی مختلف برای ترغیب کودک به انجام رفتار مطلوب است. بسیاری از کودکان به دلیل فقر خزانه رفتاری، از مهارت لازم در برخورد با موقعیت‌های بحرانی برخوردار نیستند. وظیفه ماست که کودک را به منبع غنی از رفتارهای سالم و مطلوب مجهز کنیم تا در شرایط بحرانی بهترین عملکرد را از خود نشان دهد.

صحبت کردن با کودک در مورد ارزش‌های خانواده می‌تواند بخش دیگری از اقدامات آموزشی ما را تشکیل دهد. مثلا اینکه به کودک می‌گوییم بر زبان آوردن کلمات رکیک و نامناسب در لیست ارزش‌های خانواده ما قرار نمی‌گیرد. به اشتراک گذاشتن ارزش‌ها با کودک این را به او یادآوری می‌کند که شنیدن کلمات رکیک از زبان کودکی دیگر دلیل بر موجه بودن آن رفتار نیست.

تشویق رفتار مثبت کودک

کودک باید انگیزه‌ای قوی برای ترک رفتار نامطلوب خود داشته باشد. دیدن رفتارهای مثبت او و تشویق کردن آن‌ها می‌تواند این انگیزه را برای او ایجاد کند.

مشخص کردن قوانین خانوادگی

در صورتی که دو گام قبلی منجر به کاهش و حذف رفتار نامطلوب کودک نظیر فحاشی کردن نشود، از روش قانون‌گذاری استفاده می‌کنیم. در این روش قوانینی نظیر اینکه «در خانه ما کسی حرف بد نمی‌زند» را تعیین کرده و در صورت زیر پا گذاشتن قانون، فرد را با پیامد رفتارش مواجهه می‌سازیم. به عنوان مثال پیامد بی‌قانونی می‌تواند واگذار کردن مقداری از پول توجیبی به پدر و مادر باشد.

بیشتر بدانید: تفاوت حمایت با وابسته کردن فرزندان در خانواده

محروم کردن، جریمه کردن و جبران

این سه روش به عنوان روش‌های تنبیهی است که تنها در صورت جواب نگرفتن از روش‌های قبلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

•  محروم کردن

در محروم کردن کودک را به شکل موقت از یک موقعیت مانند تماشای تلویزیون محروم می‌کنیم و از او می‌خواهیم برای یک مدت زمان مشخص در اتاقش بماند.

•  جریمه کردن

در جریمه کردن یک محرک خوشایند را از کودک سلب می‌کنیم. به عنوان مثال از خریدن بستنی یا رفتن به سینما به دلیل انجام رفتار نامطلوب کودک صرف‌نظر می‌کنیم.

•   جبران یا تصحیح بیش از حد

در روش جبران از کودک می‌خواهیم آنقدر یک کار را به شکل درست آن تکرار کند تا در ذهنش نهادینه شود. به عنوان مثال کودکی که فحاشی می‌کند از او می‌خواهیم علاوه بر اینکه عذرخواهی می‌کند، کلمه مناسب را چند مرتبه تکرار کند.

مراجعه به روانشناس

آخرین اقدام درمانی که والدین می‌توانند انجام دهند، مراجعه کردن به یک روانشناس است. در بسیاری از موارد فحاشی کردن کودک از یک اختلال یا مشکل روانی در کودک حکایت دارد که می‌توان با مراجعه به روانشناس گامی موثر در درمان این مشکل برداشت.

این پنج گام را باید به عنوان پنج روش انضباطی در تربیت کودک دانست که اگر ترتیب و توالی در اجرای گام‌ها رعایت شود، قطعا والدین به نتیجه مطلوب خواهند رسید. همان‌طور که ذکر شد تنها در صورتی این روش‌های تربیتی جواب نخواهد داد که پای یک اختلال یا مشکل در میان باشد. در هیچ کدام از این گام‌ها هم نشانه‌ای از تنبیه بدنی کودکان وجود ندارد. طبق تحقیقات و مطالعات انجام شده تنبیه بدنی کودک می‌تواند مصداقی از کودک‌آزاری باشد که اثراتی جبران‌ناپذیر بر روح و روان کودک باقی می‌گذارد.

جمع‌بندی

در مسیر تربیتی کودک مواجهه شدن با چالش‌هایی نظیر انجام رفتار نامطلوب فحاشی از جانب کودک از بدیهی‌ترین رویدادهایی است که والدین می‌توانند آن را تجربه کنند. تفاوت در استفاده از روش‌های تربیتی می‌تواند بهترین فاکتور برای تفکیک والدین آگاه و هوشمند از والدین ناآگاه باشد. نوع نگرشی که والدین در تربیت اتخاذ می‌کنند، تعین‌کننده درستی از میزان هوشمندی آن‌ها خواهد بود. بهترین راه برای اصلاح نگرش‌های نادرست و جایگزین کردن آن با باورهای صحیح تربیتی این است که والدین خود را به سلاحی از دانش و آگاهی مجهز نمایند. برخورداری از منبع غنی دانش می‌تواند سختی روبه‌رو شدن با چالش‌ها را کاهش دهد. ضمن اینکه ثمره این نوع تربیت آگاهانه چیزی جز سلامت روانی و عقلی کودک نخواهد بود.